Bır koyşu kırda koylarını bagıyatırkende aldın bır adamdın bas süyeğı şıkkan, koyşu kolundakı tayakban bas süyektı avdarıp karaydı, süyektın manlayında bırşıyler yazılganını köredı. Koyşu okuv yazuv bılmeydı bas süyektı tayağına tağıp üyüne alıp kaytadı, üyde okuv bılgen bırevıne kösteredı. Bas süyektı okup karasalar ölmey turup köp adam öltürgenini ölgenden sonrada kırk zat öltürgenmen dep yazadı. Koyşu süyeke karap turadı sonuman bas süyektı üyde aruv etip şöküşmen tüyedi. Sonra tasban tüyüp unday etıp bır şıberekke tüyüp bıkesine cıydırmağa beredı, bıkesine bunun ne bolganını aytbaydı. Koyşu kırga ketgende koyşudun gızı şıberek tı şeşip karaydı karaganda apbaşık bır un gız tılımen calap karaydı tadı tuzu yok bıraz ciydı, barı zaman sonra gız avur ayaklı boladı. Sonra gızdan bır ul balası tuvadı o balada tezden ösüp üken bala boladı. Atını da Barkaya dep saladılar. Bu bala akıllı batır bır bala bolup ükenneydı. Bu curttun hanı bır tüs göredı. Üken bır atga mınıp ketiyatırganda kırk tane it ekige bölünüp yırmışer bolup on ayağından yırmı it, sol ayağındanda yırmi it tıslep attan tüsüredıler. Han sosu körgen tüsünü vezırıne aytadı. Vezırı de yorumluyamaydı. Han yurtuna haber cayadı tüsümdü kası zat yorursa oga ne süyse berikmen dıydı. Heş bır zat tüsünü yorumlayamaydılar. So haber Barkayagada yetedı barkaya hanga kelip tüsündü men yorumlayayım dıydı. Handa aruv aşe diydı. Barkaya hanga aytadı senin kırk tane vezırın bar so kırk vezırın ekıge bölünüp yırmışar bolup senın bikenmen bır bolup bikenge seni öltürtüp, senin taktına baksa han salıyak boladılar, yirmı vezirin senin yerine bırövünü, anuv yırmı vezirinde baksa zattı salıyak boladılar dep aytadı. Han barkayaga kızıp sen ötürük aytasın itten tuvgan bala dıydi aşuvundan. Seni men hemen navu tereke astırayım diydi, barkayada men öturük aytbayman maga inanmaytan bolsan keşe kara vezirin bikendin yanına keledime kelmeydıme diydi. Handa keşe bikesinin yanına kırk veziride kelip handı kaytıp öltürüyüklerini, öltürgenden sonra kımdı han yasıyaklarını söylegenlerindı esitedi. Aşuvundan vezirlerindi asmakga asıp ölturtedı, bas süyektın üstünde yazılgan yazıda ölgenden sonra kırk zat öltürdüm degeni so eken. Han Barkayadan köp makılbolgandan seni vezırim eteyim dep aytadı. Barkaya makıl bolmaydı, men edil suvunun boyuna ketip anşılık, balıkşılık ban kulluk etiyık bolaman dep ketedı. Anşılık, balıkşılık etiyatırganda halkga köp kosulmaydı. Üyünede kop kelmeydı, şaşı ösken sakalı kökregını cabatagan bolgan özü kolaysız, mazalı guvatlı, Barkayaga halk baba tuklev şaşlı aziz dep mın takadılar. Barkaya sekerli kölde tanga yuvuk ayyamaşın balık ıslap turganda köldün yakasında dokuz akkuv kelip konadı. Konganıman kanatlarını kagıp üstündeki akkuv kıyımlerini taslap ışken suvu tamagından körungendey gözel gızlar boladı. Barkaya bunlardı körüp kamıslardın arasından akırın akırın yanlarına barıp karaydı. Gızar kıyımlerini köldün şetine şıgartıp kölge şomunmaga kıredıler. Barkaya gızlardın bırövune bek aşık boladı. Akırın akırın barıp gızdın şeşken kıyiminin bırövünü urlaydı, gızlar suvga tüsüp bolganda kıyınmek üşün kelediler, bır karasalar gızdın bırövünün kıyimi cok kaytsınler segız kız kiyinip kerisin keri akkuv bolup uşup ketediler. Barkayadın süygen gızı cılap kaladı. Sonman kamıslardın işinden Barkaya şıgıp baradı, gızga aytadı men saga aşık boldum sen meni taslap ketbe, kaygımdan ölürmen, senin kıyimin mende, men senin kiyimindi bereyim sende menim bikem bolursan aruv bolur dep aytadı. Gız da so menim kiyimimdi berde kiyineyim öz aptelerimdin yanına barıp keleyim de sonra senin biken bolayim der. Barkayaman üylenip barabar yaşav sürerler. Barkaya balık ıslap geyik sogadı, bikesine akeledı zaman geşip ketedı. Barkayadın bikesi avur ayaklı boladı, kulluktan aylanıp üyge kelgende bikesi üyde cokken postun üstünde bır bala cılap turadı, şabıp barıp karasa cangı tuvgan bır ul balası catadı, barkaya bikesini izleydi, sekerli köldün şetine karasa akkuv kiyimide cok. Gızdın kötere ketkenini anlaydı. Barkaya baladı alıp üyge kaytadı, balasına Kutuvkaya dep at saladı. Bala akasıman barabar ömur süredi. Aşnılık yasaydılar cas bolganda anşı kus sunkarlardı karaydılar. Munlardın sunkar kuslarınday bar yerde tabılmaydı. Soyerde yaşav sürgen toktamıs handa sunkar kuslardı bek suyedı, Kutuvkayadı kuslarına karasındep yanına aladı. Şüytüp yaşap boladılar, Toktamıstın sunkarları, barı yerde yaşaganlardan aruv boladı. Oyerde yaşagan Şatemir han dep bırövüde yaşav süredi toktamıştın sunkarlarına gözü kızadı. Toktamıstan maga bır bala sunkar kus bertaga diydi. Toktamıs kasına cuvurtbaydı. Şatemir handa kutuvkayaga gelip so atakus sunkarlardan bır cımırtgasın tileydi, Kutuvkaya bolmaz diydi. Şatemir han sunkar kuslar kartaydı cılda eki cımırtga cımırtgalaytandı kart bolgan üşün bıröv cımırtgaladı dersin Toktamısda inanır diydi. Kutuvkayada bır cımırtgadı şatemirge beredi. Kunu cetip o cımırtgadan sunkar balası şıgadı oda ösüp ötgür gözlü guvvatlı bır sunkar boladı. Şatemir han cas sunkar kusunu alıp toktamıs handın konağına baradı o sırada bır geyik kaşadı, Şatemir handın sunkarıman Toktamıs handın sunkarı geyikti kuvalaydılar Şatemirdin cas sunkar geyikti ıslaydı. Toktamıs buga aşuvlanadı, sen bu cas aruv tugum sungardı kaydan taptın. Bu tugum menden baskasında cogedi diydi. Şatemirde kayerden alganını aytbaydı colda barabar cürüp arıydılar. Ekevı oturup kamıs işedıler, kamısga kızganda şatemir han aytadı maga bu sunkarlardı senin kuscun cımırtga ekenge Kutuvkaya berdı dep aytadı. Toktamış kop aşuvlanadı üyge gelip Kutuvkayadı öltürüyükben diydi. Kutuvkaya da bunu esitip ormanga kaşadı. Agaşlıklarda anşılıkban kulluk etedi kıyın yaşav yaşaydı. Kutuvkaya birkere albaslıdın gızına raslaydı, albaslıdın kızı kutuvkayaga men senin biken bolayım diydi. Ama men şeşingende koltugumdun astına birde ayaklarımga karamayaksın diydi. Kutuvkayada albaslıdın gızına aylak bet yarasıklı bolgan dep yasap başlaydılar. Kutuvkaya bırkeresinde dayanamayıp albaslıdın gızı şeşiniyatırganda koltugunun astına, ayaklarlına karaydı bırde nekörse aruvme gızdın koltugunun astı tesik so tesıkten öpkesi bavru korunedi. Ayaklar kustun ayagınday albaslıdın gızı Kutuvkayadın karaganını sezedi sen antını ıslamadın, menim karama degen yerine karadın, bundan sonra men senin biken tuvuman, sende menim bayım tuvusun diydi. Menim ayagım avur cakında balam bolıyak eger gız balası bolursa menmen keter ul balası bolursa nav terektın astına salırman sen kelip ulundu alırsın. Dep aytadı albaslıdın gızı. Arkasına karamay ketedı kutuvkaya calgız kaladı. Kun sayadı belgılı kunde kelip terektın astına karaydı cerde bır bala cılaydı. Kutuvkaya köterip baladı koluna aladı ul balası, bala cılaydı uvatıp bolamaydı. Kutuvkayadın cangı kuşeleklegen iti (börü) barken katında, baladın cılaganı toktamaydı. Bala aşıgadı kutuvkaya kışkiy baladı böruge emziredi, bir kıyın zaman kiskiy bala börudu emedi. Barı zaman sonra börü baladı emzirmeydi, kutuvkaya baladı kalayetiyegini bilmeydi tavdan avulga aylanıp keledi. Avulda Kutuvkayadın gardaşlıgı bareken bunun yanına taslaydı. Gardaşlığı cılkıcılık yasaydıken özü avulda kalamaydı Toktamış esitirse menide baladıda öltürür dep cılkıcıga baladı mıkayatlap taslaydı. Cılkıcıdında segız balası bareken cılkıcı bunun atı ne zat dep soraydı, Barkayada balasının atını Edigedep aytadı.
1.kesegı
Çevirenler
İslam Menlimırzaev
Celalettin ERBAY
dir
Ediğe Destanı 2.Keseği
EDİGE DESTANININ DEVAMI
Cılkıcıdın edigemen barabar dokuz balası boladı. Kutuvkaya Edigedi cılkıcıga mukayatlap bolup agaşlıklarga kaytıp ketedi. Edige tezden ösüp baslaydı, bek ötgür boladı, balalarman töbelesse balalardın ıslagan yerlerini üzüp aladı. So zamanda
Edigedin kutuvkayadın ulu bolganını bır zat bılıp Toktamıs hanga barıp aytadı. Seni aldatgan Kutuvkaya ağaşlıkta yaşap turadı onun uluda navu avulda yaşagan tengi cılkıcıdın katında turadıdep aytadı. Toktamış cılkıcıdın katına baradı Kutuvkayadın ulu senin katında ma dep soraydı cılkıcı korkadı mende depaytadı, aruv aşe onu maga akel öltürüyükben dep aytadı Toktamıs cılkıcı üyge kelip bikesine anlatadı, kaytikbiz dep oylanadılar bizde bala köp tengim Kutuvkayadın bir sıgar ulu bar Toktamıs öltürükben dep aytadı bizim baladın birövünü Kutuvkayadın ulu dep bersek dep aytadı. Bikeside Edige batır bır adem boluyakga usaydı dep aytadı cılkıcıdın bikeside balasını bermege razı bolup Toktamısga aketip beredı Toktamısda mınavu ma Kutuvkayadın ulu dep soraydı cılkıcıda uşun diydi soyerde Toktamıs Kutuvkayadın ulu dep cılkıcıdın ulunu asmakka asıp öltüredi. Edigede cılkıcıdın kuvugunda yaşap turadı. Balaga heş Edige dep aytbaydılar atına Kubugul diydiler bunun manası kuba-ugul demek boladı. Kuba dep bek cürekli batır balalarga aytadılar, kutuvkayadın balası bolganüşün cürekli batır ulu manasına geledi. Edigedin lakabı Kuba-ugul yani kubugul dep aytadılar. Kubuguldu bir baydın yanına bızavlarını bakbaga berediler, kubugul bısavşı boladı Toktamıs bır arba yasatadı abradın tegerşikleri altından baskayerleri de kumusten boladı. Sonra halktı cıyadı so menim arbağa bir paha (fiyat) salınız depaytadı aytadı halk paha salamaydı Toktamıs da arbaga bir eki zat oturtup abraman gıdırnız avullardı bır zat belkı paha salır dep aytadı. Arbaman gıdırmaga şıgadılar bır baksa baydın curtuna cetkende bır bala bızav bakkanını körediler navu balaga habar soruyak dep aytadılar o bala ne bılır dep aytadı baksa bır zat. balaga bakıradılar ev bala buyerge kel dep aytadılar balada özünüz buyerge kelnız menim kullugum bar dıydi, abraşılar baladın yanına baradılar ne işben kulluk etesin dep soraydı balada kolundakı tayagını kursagıma tayap turudum dep aytadı balaga soraydılar bu arba kaş akşe eter dep balada handın yanında bır öpten bolur bunun pahası dep aytadı abraşılar anlamaydı uyge kaytganda baladın aytganını aytadılar Toktamıs da tez o baladı maga akeliniz dıydı. Baladı alıp kelediler Toktamıs balaga sen ne men kulluk etesin dep soraydı bala men öksüsben baydın yanında bızav bagaman dep aytadı. Aruv aşe sen mende kulluk etsen bolurma dep balaga soraydı. Balada nemen kulluk etikben dep soraydı bızavumdu bak diydi bakbam diydi aşe tuvar bak senin tuvarını da bakmam aşe koylardı bak o menim kullugum tuvu diydi cılkılarımdı bak aşe, cılkılarınd ı bagayım diydi Toktamıstın dokus cılkıcısı bareken her hafta hanga kelip körünüp ketedikenler cılkılardın habarını aytadıkenler Toktamıs dokuz cılkıcısı kelgende köterilmeydi onuncu cılkıcısı kelgende köteriledi handı bikesi soraydı sen ne üşün bu cılkıcı bala kelgende kozgalap köterilesin diydi handa cok kozgalamayman diydi handın bikesi oturga mınderine ıstanından tiyrövüşmen tüyreydi sonra (Kubugul ) cılkıcı kelgende han kozgalaydı turamaydı etegı tartadı bikesi aşe sen ko zgalamadınma dep soraydı cılkıcılar ketgenden sonra han kozgaladım dep aytadı toktamıs bikesine bırtta cılkıcılar kelgende bır ayakga cuvut uytup hazırla diydi cılkıcılar ongun sonra kelgende cuvurtun üstüne han an(işaret) saladı, Kubugulga cuvurttu beredi cuvurttu aladı kamasını şıgartıp uytulgan cuvurttu kamasıman karıstırıp işip bitiredi handa Kubuguldun netgenini soraydı hişbir zat da aytamaydı han men cuvurtga an salgandım eger senin cüreginde caman zat bar bosa men seni dörtge bölermen degendim o balada maga ayttı sen meni dörtge bölersen men de senin elindi, curtundu bızıp cuvurtday işip dagıdırman dep ayttı diydi. O baladın kım bolganını bılıp öltürtbek gerek diydi Kubuguldun aslını soraydı onu karagan cılkıcıdan Toktamıs bu bala kımdın balası aslını üyrenmem gerek onu öltürüyükben dıydı aslını üyrenamaydı Toktamıs kart ademlerdi katına cıyadı tolgamaga baslaydılar.
Toktamıs han baytal soyup bal kuydu ,tüklü şatır kurdurup törge kartlardı cıydırdı
Üken töbe basında üken töre astında, kamışısı yayma altın, cayılganı barı altın ,
Yagı tüyü ürpeyip han altıp tolgaydı
Kım bu batır, kubuguldun asıgı bılemısın dep edi,
K ubuguldun asıgı men bılmeymen hanıyem
O sözden men özüm daksırmanman tüydürdü
Yüz Nogay batırı kubuguldun asığı bılemisin dep aytadı
Kubuguldun asıgı, men bılmeymen han ıyem
O sözden men özüm daksırmanman
Aruvdun tuvgan batırını kubuguldun asılını bilemisin.
Kubuguldun asılını men bılmeymen han ıyem
Aslını adam bilmegen elge sınıp cürmegen
Naymandın kası batırı kubuguldun asılını bılemısın diydi
Kubuguldun asılını men bilmeymen han ıyem
Nogay batırı kubuguldun aslını bilemisin depedi
Kubuguldun asılını men bilmeymen han ıyem
Kökregı kök tüyden cılkıcıdın dokuz ulundan
Can batırdı Kubuguldun asılnı bilemisin depedi
Kubuguldun asılını men bilmeymen han ıyem
Kıpçaktın kuba batırı, kubuguldun asılını bilemisin depedi
Kubuguldun asılını men bilmeymen han iyem
Kangılıdın kara bayırı, kubuguldun asılını bılemisin depedi
Kubuguldun asılını men bilmeymen han ıyem
Kongurattın uzun aydarı kubuguldun aslını bilemısın depedi
Kubuguldun aslını men bilmeymen han ıyem
Mangıttın manka cuvarı, kubuguldun aslını bilemisin depedi
Kubuguldun aslını men bilmeymen han ıyem
Kenegestin ulu kenges attın biy canbayı
Cılkı işinde belgili kenes ulu ken canday
Kubuguldun aslını sen bilemisin depedi
Kubuguldun aslını men bılmeymen han ıyem
Botası ölgen tüyedey bozlap anda canbay tolgaydı
Senı de körüp turaman öltürüyegımdı bılemen
Öltürsen meni kım koruyak akrette üyüme barırman
Cennette üy kururman kat töründe bolurman
Kubugul kuvugunda cürgende halk alemde şıgarmay
Batırge bırşey aytamay öz süygenine köstenmey
Süygen kününe cetbey endi men hanıyem
Kubuguldu menden ne dep soraysın.
Argı üydün argısı, bergi üydün bergısı
Ortası et yılkılı kus burunlu kubugul ga usaydı
Arkaga ketip karayman aşuvumdan cılayman
Kubugul törkünde heş tapbayman
Edige tolgaydı;
Edige aytar er aytar Edigedey anuvu da erdugacı özü aytar
Armagakga mınıp kaytarsın, törkümde kım dep sorarsın
Ay ak sakal ak sakal ne dep turasın, senın ulun men tuvu
Ogul ogul dep turasın edigedey anuvu da erdugacı
Özü ulum desem köptüme
Assalamıaleykum ketiyik kımsın, ketiyikben demege kımsın demeden
Azizden tuvgan calgız al özümden degemen
Abubekir sıdıktan fayda tapkanman, nurdan alganman
Senin atan tay koca taykacıdın ulu toktamıs dep aytaman
Maktansan da ne bolgan dogacı Mahmut karamettin ulu
Anşıdayman perideydin ulu barkaya men barkayadın ulu
Kutuvkaya tuvuman so zamanda sol şakta sıbra aytıp tolgaydı
Ay toktamıs ay balam turgan şette dem bolmaz
Kuru cılık de may bolmaz karttın aytgan sözü soranmaz
Kurugan cilikde dem bolsa, cilikde may bolsa
Kısı de bet bolsa kart aytgan söz sorarsa
Kubuguldu tapsam ay balam kolay bilme kolaysız
So zamanda sol şakda sıbıra aytıp tolgaydı
Argı üydün bergısı, bergı üydün algısı
Ortadakı kus burunlu kubuguldun sıpatına karasan
Bundan payda bolganday aytaman ay ulum
Kubugul söylemege şekinir
Kubuguldu sen bu gunde korlama
Maytagım köp dep zorlama
Maytagım köp dep zorlarsan bır kustay cılpıldap şıgar kubugul
Cıl aylanıp kelgende senin cılkıcılarını keser kubugul
Kasıkban cıynagan halkındı şömüşlep töger kubugul
Kuralayday eki gözünü kızartıp, moynundu sozultup
Teninden seni ayırıp kayrındı körür kubugul
Bası burma sarı altın tartıp alır kubugul
Her birövu sarı atır her bır sözü mın altın
Kanikadan aruvun, gözükgendey suvugun
Anday eter kubugul
Dokuz kerey balası sosu yurttun ıyesi
Toktamısday sizlerdi kırga kuvar kubugul
Şıgarakdan şıgıp kaşar bulay kubugul
Barın aytıp kaytayım aytganın bolsa bu kunde
Akrınday kayrını körür kubugul
Kart anlatır hanga kubuguldun aslı aruv diydi Edigege buyerden kaşıp toktamıstan kurtul diydi. Edige karttın tolgamasından (şınından) anlaydı sıyakta beklegen cılkıcıdın ballarıman yardımlasadı. Cılkılardı hazırlaydılar özlerine cetik kadar kalgan cılkılardın üstündeki oturuyak yerlerinin ciplerini cinişke etip kesip hazırlık yasaydılar kubugul (edige) da şıgarakdan şıgıp kaşadı sıyakda beklegen coldaşlarıman bır bolup üyden uzaklaşadılar. Üydün işindekiler kaşkanını alganda sıyaka şıgıp atlarga mınıyık boladılar Edigedin doslarının ciplerini kesken üşun mınıyık bolganlar uzengiler üzülüp tüsedi barı cıgıladı sonuman toktamıs tolgaydı .
Hey dokuz er dokuz er dokuzunuda barı kör aldap, suldap edigedi kasımdan aldınız aldap suldap kasınal, kasınga altın basına al endi Edigedin ızından ketbege gerek cok diydi toktamıs men ne etdim diydi edigedin arkasından canbaydı ciberedi kaytip süytüp tabıp maga akelniz diydi.
Ekinci kesegı
Savlukban galınız